انواع روش‌های روکش و آبکاری طلا

آبکاری طلا یا روکش طلا چیست؟

از آنجا که طلای خالص (۲۴ عیار) بسیار نرم است نمی‌توان از آن برای ساخت مصنوعات طلا استفاده کرد، آن را با فلزات گرانبهای دیگر آلیاژ می‌کنند تا درجه سختی آن بیشتر شود و خاصیت چکش‌خواری پیدا کند. وقتی یک مصنوع طلا با طلای ۱۸ عیار ساخته شد، برای اینکه محصول نهایی کاملا براق و درخشان باشد، روی آن را با یک لایه طلای ۲۴ عیار روکش می‌کنند.

یعنی در واقع، روکش کردن یک قطعه طلا به‌وسیله طلا را آب‌کاری طلا می‌گویند. به آبکاری‌طلا در اصطلاح عامیانه، «تغییر رنگ طلا» هم گفته می‌شود. عموما افراد برای تغییر رنگ طلا، مثلا از زرد به سفید یا از سفید به رزگلد از روش آبکاری استفاده می‌کنند. یا حتی ممکن است فقط برای نونوار کردن طلای قدیمی خود، آن را آبکاری کنند چون این کار باعث می‌شود تا طلا مثل روز اول، براق و درخشان شود.

روکش یا آبکاری‌طلا (Gold plating)، علاوه بر زیبایی و زینت‌بخشی به زیورآلات، بیشترین مقاومت در برابر خوردگی را در مقایسه با سایر پوشش‌های فلزی فراهم می‌کند. به طور کلی باید گفت، روکش آب طلا، در واقع ترکیب طلا و یک فلز دیگر است که به صورت لایه‌ای با ضخامت استاندارد روی نقره یا فلزات دیگر کشیده می‌شود. فایده آب طلا در این است که از اکسید شدن فلزی همچون نقره (که فلز پایه انواع زیورآلات روکش شده است) جلوگیری می‌کنند و درخشش آن را نیز افزایش می‌دهد.

اگر آبکاری برای تغییر رنگ باشد از طلای ۲۴ عیار برای روکش زرد استفاده می‌شود. اما برای آبکاری سفید طلا از روکش رودیوم استفاده می‌شود که زیبایی و جلای زیادی دارد. به این کار هم روکش آب طلا سفید می‌گویند

نکته: طلای سفید همان طلای زرد است که یک لایه فلز سفید همچون نیکل، پالادیم یا پلاتین روی آن کشیده شده است. طلای سفید همیشه یک روکش رودیوم دارد تا علاوه بر حفظ سفیدی، براق و درخشان هم بماند.

آبکاری:

روکش کردن یک قطعه طلا بوسیله طلا به روش الکترولیز را آبکاری می گویند. آبکاری به منظور زینت و یا حفظ قطعه از عوامل جوی می باشد که در ده مرحله انجام می­ گیرد.

1. آماده سازی زیر کار:

براق کردن و تمیز کردن زیرکار در آبکاری طلا الزامی می باشد که این عمل معمولاً بوسیله دینام انجام می­گیرد. بر روی دینام   فرچه­های موئی و نمدی یا پنبه­ای قرار داده و برای از بین بردن خط های نسبتاً عمیق با فرچه موئی همراه با روغن معروف به  پنزا (PENZA) استفاده میگردد. و برای براق کردن روی کار از روغن پولیش مخصوص طلا همراه با فرچه موئی استفاده می کنند. در کارگاه­های طلاسازی برای براق نمودن از دستگاه ساچمه زن استفاده می­ گردد که به نسبت فرچه سیمی برای پرداخت در مورد وزن طلا از کسری کمتری برخوردار می باشد.

2. شستشو با شوینده­ هائی که چربی را از بین می برند:

پودرهای شستشو همراه با آب داغ هر گونه چربی و کثافات را از روی محل کارپاک کرده و زمینه مساعدی فراهم می نماید.

بعد از اتمام شستشو با چربی گیرها آنرا با آب شهر آب می کشیم.

برای از بردن لک انگشت دست و سایر چربی هائی که در گوشه کار ممکن است باشد بوسیله وانی شامل 30 گرم سیانور پتاسیم یا سدیم (NACN یا KCN) در یک لیتر آب مقطر و در ولتاژی بین 12-10 ولت به مدت حداکثر یک دقیقه انجام می­گردد. لازم به ذکر است که قطب منفی را به کاتد یا قطعه مورد نظر وصل می کنیم.

 شستشوی دوبار با آب شهر که باعث بهبود کیفیت کار خواهد شد.

 لیزگیری:

عمل لیزگیری برای این منظور قطعه را دورانی شامل یک لیتر آب مقطر 100 یا یک استکان اسید سولفوریک غلیظ (H­2SO4) قرار می دهند.

شستشو با آب مقطر مرحله بعدی می باشد.

آبکاری

شستشو کامل با آب شهر.

خشک کردن که معمولاً از خاک اره استفاده می شود. خاک اره در کیفیت خشک شدن تأثیر بسزایی دارد و بهترین نوع خاک اره درخت شمشاد که گرم شده می باشد.

تشکیل دادن وان آبکاری:

استفاده از وانهای استیل بدون پوشش موجب تجزیه تدریجی سیانور شده و کیفیت الکترولیت را تغییر می دهد لذا ضروری است از وانهای شیشه­ای از نوع پیرکس- فایبر گلاس و یا وان فلزی با پوشش P.V.C استفاده نمود. در صورتی که غیر از وان استیل چیز دیگری در دسترس نباشد می توان از دو قطعه صفحه استیل که از وان عایق شده باشد استفاده نمود.

نحوه تهیه الکترولیت:

موارد مورد نیاز عبارتند از :

 – آب مقطر

– یک گرم طلای عیار 9/999

– 3گرم ئیدروژن 

– 3 گرم کربنات سدیم یا پتاسیم

– 5 گرم سیانور سدیم یا پتاسیم

– یک استکان تیز آب سلطانی

– (HNO3­)  یک استکان جوهر نمک (HCL) 8) یک چهارم استکان محلول آمونیاک یا (NH­4OH)

خرید طلای آبکاری شده

مضرات آبکاری‌، خرید جواهرات بدلی را کمی مشکل کرده‌است. این مسئله باعث شده بسیاری از افراد از خرید طلا و جواهرات آبکاری شده خودداری کنند. با‌این وجود، اطلاع از مضرات و مزایای آبکاری طلا، به انجام خریدی رضایت‌مندانه کمک می‌کند.

طلای آبکاری شده، گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که قصد استفاده روزانه از جواهرات خود را ندارند. برای مثال: اگر فردی نیاز‌به یک انگشتر خاص برای مراسم‌های ویژه دارد؛ جواهرات آبکاری شده گزینه‌ای مناسب و ارزان هستند.

جواهراتی که به‌صورت روزانه استفاده می‌شوند؛ باید از جنس طلای اصل باشند. استفاده مرتب، سطح طلا را در معرض اصطکاک قرار می‌دهد. آبکاری در این شرایط، به‌سرعت از بین می‌رود. یکی دیگر از نکاتی که قبل از خرید طلای آبکاری شده باید به آن توجه شود؛ اطلاع از محتویات جواهر و نحوه ساخت آن است. بعد از پاک‌شدن روکش طلا، فلز زیرین با پوست تماس پیدا می‌کند. به‌همین دلیل افرادی که حساسیت دارند؛ باید توجه ویژه‌ای به این مسئله داشته باشند.

ماندگاری آبکاری طلا : هر چند وقت باید طلای خود را آبکاری کنیم؟

بسیاری از مشتریان از ما در مورد ماندگاری آبکاری طلا یا همام روکش طلا می‌پرسند، برخلاف تصور بسیاری از آن‌ها که در جواب این سوال منتظر یک مدت زمان مشخص هستند تا سر موعد بروند و طلای خود را دوباره آبکاری کنند؛ جواب دی‌اجرتی‌ها چیز دیگریست: این که هر چند وقت یک بار بهتر است، طلاجات و اشیا آبکاری شده‌ی خود را مجدداً روکش طلا کنیم؟ به سه مورد زیر بستگی دارد:

 ۱- ضخامت آبکاری طلا:

ضخامت پوشش طلا بر روی زیورآلات یا هر چیزی که آبکاری کرده‌ایم بسیار مهم است؛ خب مسلم است هرچقدر ضخامت روکش طلا بیشتر باشد مقاومت و ماندگاری آن بیشتر می‌شود؛ اما امروزه با گران شدن سرسام آور قیمت طلا ، حمام‌های آبکاری طلا نسبت به حمام‌های آبکاری مس و نقره و نیکل با کنترل و دقت بالاتری تنظیم می‌شود؛ البته ضخامت روکشش طلا نیز از یک حدی هم اگر کمتر باشد، پوش مطلوبی از طلا را ایجاد نخواهد نکرد، بنابراین نکته‌ی مهم در آبکاری طلا: غلظت فلز طلا در این حمام‌هاست، که پایین بودن این غلظت مشکلاتی را به وجود می‌آورد و بالا بودن غلظت طلا در حمام‌های آبکاری به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.

۲- گذشت زمان از آبکاری طلا قبلی:

در گذر زمان، روکش طلا روی زیورآلات و اجسام آبکاری شده، به ندرت از بین می رود، یا اینکه ممکن است گرد و غبار روی آن بشیند و آن را کدر سازد یا در هنگام برخورد پوشش طلا با اکسیژن هوا، تاثیر آبکاری رفته رفته از بین برود و دیگر آن برق طلایی گذشته را نداشته باشد، از این رو می‌توان زمان را یکی از موارد مهم در ماندگاری اجسام آبکاری شده دانست.

یک راه حل برای ماندگاری بیشتر روکش طلا بر روی زیورآلات و طلاجات: بعد از استفاده از زیورآلات آبکاری شده آن‌ها را در یک کیسه نایلونی یا به اصطلاحا کیسه‌ی فریزر بگذارید؛ سپس هوای کیسه را خالی کنید، انگار که دارید طلاهای خود را وکیوم می‌کنید و بعد در یک جای امن که مطمئن هستید که طلا جات از دست سارقین و ضربه‌های احتمالی در امان هستند، نگهداری کنید.

۳- میزان استفاده از جسم یا طلای آبکاری شده:

برخی طلاجات و یا وسایلی که روکش طلا کرده‌ایم را بیش از طلاجات یا وسایل دیگر استفاده می‌کنیم، مثلاً؛ خود من هر روز صبح حلقه ازدواجم را دست می‌کنم، تا پایان شب که قصد دارم بروم و در رخت‌خوابم، بخوابم، حلقه‌ی دلبندم همراه من است، خب، به نظر شما چه بر سر حلقه بیچاره‌ی من خواهد آمد! اگر بخواهم همیشه حلقه‌ی ازدواجم چشمگیر باشد، حداقل هر دو ماه یک بار باید آن را با طلا آبکاری کنم. اما اگر از وسیله‌ای که آبکاری شده زیاد استفاده نمی‌کنید، سالی یک بار یا هر چند سال یکبار زمان مناسبی برای روکش کردن آن وسیله یا آن طلا و جواهر است!